Aan de lommerrijke Kanaalweg in Delft, aan de rand van het TU-gebied, staat een markant gebouw dat al sinds 1895 een centrale rol speelt in de wereld van de geodesie. Waar vandaag Ingenieursbureau Geodelta is gevestigd, werkten eerder hoogleraren, rijksambtenaren en onderzoekers aan de fundamenten van het Nederlandse geo-informatiedomein. Dit is het verhaal van Kanaalweg 4: een plek waar wetenschap, techniek en geschiedenis samenkomen.
Een gebouw ontworpen voor precisie
Het gebouw werd tussen 1892 en 1895 gebouwd naar ontwerp van rijksbouwmeester Jacobus van Lokhorst. De architectuur, een mengvorm van neogotiek en neorenaissance, was niet alleen esthetisch bijzonder maar ook functioneel doordacht. Van Lokhorst ontwierp het complex in de geest van zijn leermeester Pierre Cuypers, met logische materiaaltoepassingen, robuuste constructies en asymmetrische gevels die de binnenstructuur weerspiegelden. Het gebouw van 111,5 meter lang bood onderdak aan onderwijs, onderzoek en meetkundige toepassingen. Zelfs de professorenwoning aan de oostzijde werd opgenomen in het ontwerp.
Boven de ingang waken nog altijd vijf gebeeldhouwde ingenieurs over de bezoekers
Schols: de grondlegger van de geodetische opleiding
Het initiatief voor de bouw kwam van professor dr. Ch.M. Schols, een pionier in de geodesie. Hij wist de noodzaak van een modern geodetisch gebouw over te brengen aan de overheid en speelde een sleutelrol in het ontwerp en de bestemming ervan. Onder zijn leiding kwam het vakgebied geodesie stevig op de kaart te staan binnen de Polytechnische School Delft, de voorloper van de Technische Universiteit. Hij bewoonde zelf de dienstwoning naast het hoofdgebouw en bracht zijn wetenschappelijke visie tot leven in steen.
Luchtfoto gemaakt door de Fototechnische Dienst Luchtvaartafdeeling, omstreeks 1930.
Schermerhorn en het geodetisch ecosysteem
Met de komst van Willem Schermerhorn in 1926 als hoogleraar geodesie kreeg het gebouw een nieuwe impuls. Schermerhorn leidde zijn geodetisch bureau vanuit het Geodesiegebouw. Zijn bureau vormde uiteindelijk de basis voor de Meetkundige Dienst van Rijkswaterstaat, die hij zelf initieerde en jarenlang aanstuurde. Zodoende wist hij de Meetkundige Dienst van Rijkswaterstaat, de Commissie voor Graadmeting en Waterpassing, en het onderwijs in geodesie samen te brengen onder één dak. Daarmee ontstond een uniek geodetisch ecosysteem waarin theorie en praktijk naadloos samenvloeiden. Onder zijn leiding groeide Kanaalweg 4 uit tot het nationale centrum voor geodetische innovatie, met internationale uitstraling.
In de jaren '50 werd het complex uitgebreid met een toren waarin het ITC (International Training Centre for Aerial Survey) werd ondergebracht. Dit instituut, eveneens door Schermerhorn geïnitieerd, legde zich toe op de opleiding van buitenlandse ingenieurs in luchtkartering en fotogrammetrie. Het versterkte de internationale rol van Delft als centrum voor geodesie.
Schermerhorn aan de door hem ontworpen radiaal-triangulator, mei 1938
Tijdmeting
Een opvallend onderdeel van het gebouw is het observatorium in de toren, dat werd gebruikt voor astronomische tijdmetingen. Via een doorgangsinstrument werden sterposities gemeten, waarmee de middelbare zonnetijd kon worden bepaald. Ter ondersteuning werd in 1904 een uiterst nauwkeurige slingerklok van Strasser & Rohde geplaatst. Deze klok, uitgerust met temperatuurgecompenseerde slinger en saffierlagers, was tot 1930 een van de betrouwbaarste tijdreferenties in Nederland. In combinatie met metingen uit Leiden werd zo de ware tijd in Nederland vastgesteld.
De klok is inmiddels onderdeel van de academisch erfgoedcollectie van TU Delft en wordt bewaard in het depot van de universiteitsbibliotheek.
Koepel met observatorium in 1962
Oorlogsjaren: wetenschap onder druk
Tijdens de Tweede Wereldoorlog speelde het gebouw opnieuw een belangrijke rol. De dienstwoning van Schermerhorn aan de Kanaalweg 5 werd een verzamelplek voor studenten en verzetsmensen. In 1942 werd Schermerhorn als gijzelaar opgepakt en vastgezet in kamp Sint-Michielsgestel. Na de bevrijding, in juni 1945, vond in zijn woning het preconstituerende beraad plaats van het eerste naoorlogse kabinet: het kabinet Schermerhorn-Drees.
Geodelta: voortzetting van een traditie
Inmiddels zijn de studenten vertrokken en zijn de meetinstrumenten vervangen door software en digitale modellen. Maar het gebouw leeft voort. Vandaag is Ingenieursbureau Geodelta hier gevestigd. Wij zetten de traditie van geodetisch vakmanschap voort, met advies, controlemetingen en innovatieve softwareoplossingen op het gebied van geo-informatie. We werken op dezelfde plek waar ooit de Nederlandse tijd werd vastgesteld, waar wetenschap en overheid samenwerkten, en waar de fundamenten van het geo-domein werden gelegd.
Kanaalweg 4 is meer dan een gebouw. Het is een levend monument van Nederlandse geodesie, en wij zijn trots om daar iedere dag aan bij te dragen.
